Ábati vegna íhlutunar Samkeppniseftirlitsins um 18-29-föld fjárframlög til eftirlitsins árin 2015-2024
Samkeppniseftirlitið birtir í dag uppfært mat á reiknuðum ábata vegna íhlutunar Samkeppniseftirlitsins árin 2015-2024 í riti nr. 1/2025, Reiknaður ábati vegna íhlutunar Samkeppniseftirlitsins 2015-2024. Matið byggir á leiðbeiningum frá Efnahags- og framfarastofnuninni (OECD) og hefur verið rýnt af óháðum sérfræðingi.
Reiknaður ábati vegna íhlutunar Samkeppniseftirlitsins vegna samráðs, misnotkunar á markaðsráðandi stöðu og samkeppnishamlandi samruna á árunum 2015-2024 nam 0,29-0,48% af vergri landsframleiðslu yfir tímabilið eða sem nemur 18-29-földum fjárframlögum til stofnunarinnar á tímabilinu. Reiknaður ábati var að meðaltali 11,6-19,1 ma.kr. á ári hverju, á verðlagi ársins 2024.
Þessar niðurstöður draga fram mikilvægi þess að íslensk stjórnvöld geri það sem í þeirra valdi stendur til þess að vinna gegn samkeppnishindrunum í íslensku atvinnulífi. Er það til þess fallið að skapa öflugri og þróttmeiri atvinnustarfsemi, almenningi, fyrirtækjum og íslensku efnahagslífi til framdráttar.
Aðferðafræði, forsendur og útreikningar hafa verið rýnd af óháðum sérfræðingi, dr. Katrínu Ólafsdóttur, dósent við viðskipta- og hagfræðideild Háskólans í Reykjavík. Hér má nálgast minnisblað hennar vegna rýninnar.
Matið og birting þess er liður í því að gera grein fyrir starfsemi Samkeppniseftirlitsins og um leið auka gagnsæi í starfi samkeppnisyfirvalda.
Bakgrunnsupplýsingar
Samkeppniseftirlitið hefur áður birt niðurstöður greiningar fyrir tímabilin 2013-2022 (sjá rit nr. 4/2023, Reiknaður ábati vegna íhlutunar Samkeppniseftirlitsins 2013-2022) og 2014-2023 (sjá rit nr. 4/2024, Reiknaður ábati vegna íhlutunar Samkeppniseftirlitsins 2014-2023). Með þessari skýrslu eru birtar uppfærðar niðurstöður sem ná til og með ársins 2024.
Samkeppniseftirlitið birti lýsingu á þeirri aðferðafræði sem beitt er við greininguna í riti nr. 3/2024 , Reiknaður ábati vegna íhlutunar Samkeppniseftirlitsins, lýsing á aðferðafræði og forsendum. Aðferðafræðin byggir á leiðbeiningum frá OECD, Guide for helping competition authorities assess the expected impact of their activities. Byggja leiðbeiningarnar á vinnu OECD, fræðimanna, samkeppnisyfirvalda í ýmsum aðildarlanda OECD og fyrri rannsóknum á efnahagslegum áhrifum samkeppniseftirlits. Einnig er byggt á þeirri aðferðafræði sem samkeppnisdeild framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins notast við í sambærilegri greiningu, en þar eru leiðbeiningar OECD einnig lagðar til grundvallar.
Grunnforsenda leiðbeininga OECD er sú að brot fyrirtækja á samkeppnislögum eða samrunar sem raska samkeppni leiði að jafnaði til hærra verðs og lakari gæða á viðkomandi markaði, heldur en á markaði þar sem samkeppni nýtur við. Með íhlutun sinni koma samkeppnisyfirvöld í veg fyrir að hærra verð og lakari gæði til viðskiptavina á viðkomandi markaði sé viðvarandi. Reiknaður ábati er því mat á þeim skaða sem viðskiptavinir hefðu orðið fyrir ef ekki hefði komið til íhlutunar samkeppnisyfirvalda. Viðskiptavinir geta hvort sem er verið neytendur eða önnur fyrirtæki. Greiningin miðar þó ekki að því að leggja heildarmat á þjóðhagslegan ávinning af samkeppniseftirliti. Ekki er tekið tillit til margvíslegra jákvæðra áhrifa sem virk samkeppni getur haft, t.a.m. aukinnar nýsköpunar og aukinnar þjóðhagslegrar hagkvæmni efnahagslífs. Benda rannsóknir á áhrifum samkeppnislagabrota til þess að þær forsendur sem stuðst er við séu varfærnar, sbr. rit nr. 3/2024.
Í fjármálaáætlun síðustu ára er gerð grein fyrir mælikvörðum og markmiðum um ávinning virkrar samkeppni. Allt frá árinu 2018 hefur einn af mælikvörðunum á því málefnasviði sem Samkeppniseftirlitið heyrir undir, Markaðseftirlit og neytendamál, stuðst við aðferðafræði af þessu tagi. Þannig hefur verið stefnt að því að reiknaður árlegur ábati af ákvörðunum Samkeppniseftirlitsins á undanliðnum 10 árum, sem hlutfall af vergri landsframleiðslu, nemi að meðaltali 0,5%.
Í stjórnsýsluúttekt Ríkisendurskoðunar frá júlí 2022 á störfum Samkeppniseftirlitsins var m.a. lögð áhersla á ábatamat af þessu tagi og þeim tilmælum beint til eftirlitsins að nýta reglubundið mat á ábata af starfsemi sinni við skilgreiningu áherslna, markmiða og árangursmælikvarða til framtíðar.
Fylgigögn:
Rit nr. 1/2025,
Reiknaður ábati vegna íhlutunar Samkeppniseftirlitsins 2015-2024.
Minnisblað Katrínar Ólafsdóttur um ábatamat Samkeppniseftirlitsins 2024, dags. 29. apríl
2025.